Virtual Reality (VR) in de behandeling: geen toekomst, maar realiteit

Virtual Reality in psychiatrische behandelingen. Het is niet de toekomst, maar de realiteit van de ggz. In ieder geval bij GGz Centraal in Almere. Daar werkt Niels Kool, gz-psycholoog in opleiding tot specialist. Op de locatie hebben ze sinds een jaar een VR-bril tot hun beschikking. Een verrijking voor de behandeling, vindt Niels. Voor de patiënten, maar ook voor behandelaren. Want niet alleen zorgt VR voor een laagdrempelige manier om exposure toe te passen, het is ook nog eens ontzettend leuk om mee te werken.

Een virtuele behandelsetting

De hoogste tijd voor een demonstratie van het systeem. Daarom maakt collega Brigitte van de Wal, spv-er en cognitief gedragstherapeutisch medewerkster, een uitstapje naar de virtuele behandelsetting.

Niels schuift voorzichtig de grote, zwarte VR-bril voor haar ogen en helpt vervolgens met het opdoen van de koptelefoon. Dan gaat hij zelf achter het bureau zitten, waar hij op een laptop mee kijkt in de virtuele omgeving waarin ze zich begeeft. ‘Voel je je goed?’ vraagt hij door de microfoon. Brigitte knikt. Terwijl hij met een paar klikken een winkelstraat laadt waarin Brigitte kan rondlopen, vertelt Niels over hoe ze binnen GGz Centraal in Almere een jaar geleden startten met VR.

Zo gaven we VR een plek in de behandelingen

‘Tegenwoordig kan er zo veel met techniek. Daarom ben ik zo enthousiast dat er nu ook iets is als VR in de behandeling,’ vertelt Niels. Na een grote aftrap, waarbij de directeur van de regio Flevoland op een podium in de virtuele realiteit stapte, gingen de getrainde VR-behandelaren enthousiast aan de slag.

‘Iedereen is positief over het systeem en hoe we het hebben opgezet,’ vertelt Niels. ‘We hebben een aparte VR-kamer voor de behandelingen met VR en een schema waardoor iedereen de bril op vaste momenten tot zijn beschikking heeft. En iedere maand intervisie, waarbij we de toepassing van VR bespreken. Zo zorgen we dat het gebruik van de VR-bril ook echt een plek krijgt in de behandelingen.’

Een bewezen effectief alternatief voor exposure in vivo

‘Met een beetje out of the box denken, kun je VR bij veel verschillende psychiatrische stoornissen inzetten. Denk aan autisme, achterdocht, een laag zelfbeeld of een diagnostisch vraagstuk. Of als gedragsactivatie bij een depressie.’

Vooral bij angststoornissen is Virtual Reality Exposure Therapie relatief veel onderzocht en bewezen effectief. Het kan bijvoorbeeld een alternatief zijn voor ‘exposure in vivo’. 'Daarbij heeft exposure met VR een aantal grote voordelen,’ licht Niels toe. ‘Als therapeut hoef je niet meer de straat op om te oefenen. Omdat exposure met VR in de behandelkamer plaatsvindt, scheelt het veel tijd en dus kosten. Ook is de virtuele omgeving controleerbaar, waardoor je het echt kunt afstemmen op de behoefte van de patiënt. Je hebt bijvoorbeeld de mogelijkheid om het aantal personages in de virtuele setting te controleren. Dat biedt ook mogelijkheden voor patiënten die te bang zijn om in vivo te oefenen.’ 

Exposure in een veilige en controleerbare situatie

Dat de omgeving controleerbaar is, is goed te zien aan de demonstratie van Brigitte. Op zijn laptop kijkt Niels mee met wat ze ziet. ‘Lekker aan het winkelen?’ vraagt hij door de microfoon. ‘We gaan nu naar een café. Want die zul je wel missen, in deze corona-tijd.’ Het beeld wordt even zwart en daarna staat Brigitte in een volle kroeg. De tafeltjes op het terras zitten vol en naast de bar staat een groepje mensen te kletsen.

‘Een rijdende bus, supermarkt of huiskamer. Het zijn voorbeelden van virtuele omgevingen waarin je de patiënt kun plaatsen,’ vertelt Niels. ‘Ook kunnen patiënten gesprekken oefenen door middel van een rollenspel. Ondanks dat mensen weten dat het niet echt is, voelt het wel zo. Je wordt al snel de virtuele wereld in gezogen.’ Als behandelaar kun je de situatie in de virtuele wereld zo inrichten dat die aansluit bij de behandeling. Je kiest hoeveel mensen aanwezig zijn, hoe die eruit zien en wat ze doen. Lopen ze rustig langs, staren ze de patiënt aan of komen ze ineens heel dichtbij? ‘Kijk, nu kijken alle mensen boos. En deze man gaat haar straks achtervolgen.’

Van praten naar doen

Klinkt misschien complex, die apparatuur en het controleren van de verschillende virtuele personages. ‘Natuurlijk, je moet het systeem even leren kennen,’ legt Niels uit. ‘Daarom hebben we een cursus gevolgd en flink geoefend met collega’s. Als je de kleine trucjes kent, is het eigenlijk heel makkelijk.’

‘Het leuke aan VR is dat het je werk gevarieerder maakt,’ vertelt Niels. ‘Normaal ben je als psycholoog toch vooral met patiënten in gesprek. Door VR zet je veel makkelijker die stap van praten naar doen. Ik kan precies zo’n situatie creëren die aansluit bij de behandeling. Dat is ontzettend waardevol voor de behandeling en diagnostiek. Want omdat je met VR ook psychiatrische symptomen kunt ontlokken en meten, kan het ook bijdragen aan de diagnostiek.’

Een vernieuwend element in de behandeling

‘VR voegt dus echt iets vernieuwends toe, waar patiënten vaak heel positief op reageren. Aan het begin vinden ze het spannend. Ze moeten echt aan de slag met situaties die ze lastig vinden. Maar achteraf geeft het vooral voldoening. Je oefent situaties of gesprekken in een virtuele omgeving, waardoor het in de werkelijkheid makkelijk wordt.

Zo sloot ik laatst een behandeling af van een patiënte die ik langere tijd behandelde met schematherapie. Daarnaast oefenden we lastige situaties in de VR omgeving. 'Waar heb je het meest aan gehad in de behandeling? vroeg ik haar. Ze twijfelde geen moment: 'het oefenen met de VR-bril.'